چکیده     

در بین آفریدگان، انسان ویژگی بسیار ممتازی دارد که دربین همه‌ی موجودات به او برتری بخشیده است. از منظر قرآن کریم،  انسان به منظور امتحان و آزمایش که زمینه­ساز سعادت حقیقی اوست پا به این جهان گذاشته است تا با حسن اختیار خویش، طریق عبودیّت خداوند را برگزیده و طی کند و از این رهگذر به مقام قرب الهی و خلیفه­اللهی نائل گردد و از آنجا که جهان مادّی و موجودات دیگر، تأمین کننده‌ی محیطی ممکن و مناسب برای این امتحان و ابتلا هستند، به تبع وجود انسان خلق شده و جامه‌ی وجود بر تن کرده­اند خداوند در قرآن کریم انسان را  به واسطه‌ی نیروی عقل و اندیشه بر دیگر موجودات برتری داده و به وی کرامت ذاتی بخشیده است. امّا با رجوع به تمامی آیات دراین زمینه مشخّص می­شود که کرامت حقیقی انسان، نوعی کرامت اکتسابی است که در سایه‌ی ایمان و عمل صالح و در پیش گرفتن تقوای الهی به دست می­آید و همین نوع کرامت است که ملاک حقیقی برتری انسان بر دیگر موجودات است و او را به مقام خلیفه اللهی نائل می­کند. در مورد این مقام باید گفت که مقامی تکوینی بوده و به شاخصه­های وجودی و کمالات شخص خلیفه بستگی دارد. لازم به ذکر است که استعداد رسیدن به این مقام در همه‌ی انسان­ها قرار داده شده ولی تنها کسانی قادر رسیدن به این مقام هستند که با عبودیّت پرودرگار، مظهر اسماء ذات الهی گشته و به بالاترین درجات قرب، نائل گردند.

طرح مسئله

در بین آفریدگان، انسان ویژگی بسیار ممتازی دارد که دربین همه‌ی موجودات به او برتری بخشیده است. تنها به دنبال خلقت انسان است که خداوند خود را ستوده و به خود تبریک گفته است.[1] امّا ملاک این برتری چیست و انسان به چه دلیل گل سر سبد آفرینش نام گرفته است؟ برخی دیدگاه­های کوته­بینانه نسبت به انسان، برتری انسان را تنها در ویژگی­های مادّی  وفیزیکی دانسته و صرف قوّه‌ی تفکر و اندیشه را معیار برتری انسان بر دیگر موجودات دانسته­اند[2] امّا آیا انسان در فضائل و کمالات ارزشی و وجودی نیز بر دیگر موجودات برتری دارد؟  آیا انسان در راه کمالات خویش از مزیّت­ها و استعدادهای خاصی بهره­مند شده است؟ آیا انسان به لحاظ خیرات و کمالات، به مرتبه­ای خواهد رسید که هیچ هماوردی در میان دیگر موجودات نداشته باشد؟ جواب قرآن کریم به همه‌ی این پرسش­های مثبت است. برای بررسی پاسخ قرآن کریم به این سؤالات، باید جایگاه انسان درنظام هستی را دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار دهیم. برای این منظور، در این نوشتار، ابتدا به هدف خلقت انسان و دیگر موجودات خواهیم پرداخت و آنگاه با بررسی انواع کرامت انسان از دیدگاه قرآن، ملاک برتری انسان بردیگر موجودات را روشن خواهیم کرد و در آخر به مقام خلیفه اللهی که بزرگترین وجه امتیاز انسان بر دیگر موجودات است نظری خواهیم افکند.

مقدمه: واژه شناسی

واژه‌ی انسان در اصل «انس» بوده است و آنگاه الف و نون به آن افزوده شده است و لذا در لغت به معنای اُنس گرفتن و ظاهر شدن است هر چند بعضی نیز معتقدند که از واژه‌ی نسیان أخذ شده است.[3] امّا از از حیث اصطلاح، منطق دانان از قدیم الأیام انسان را «حیوان ناطق» و یا «حیوان متفکّر» تعریف کرده­اند. براساس این تعریف، انسان حیوانی است با یک ویژگی وفصل مقوّم خاص که همان تفکّر و قدرت اندیشه است. اشتراک جنسی انسان و دیگر حیوانات امری است که نه در تنها در منطق قدیم بلکه در شاخه­های مختلف علوم انسانی نیز مورد تأکید قرار گرفته است. به طور مثال در علوم اجتماعی انسان را اینگونه تعریف می­کنند: «انسان (human) موجودی است با ارگانیسم  بدنی جاندار و در محیطی مرکب از چیزهایی گوناگون که به صورت اجتماعی زیسته است»[4] و یا در تعریف دیگری از انسان آمده است که: «انسان تنها حیوانی است که قادر است راه خود را به بیرون از وضعیّتی که هست، متناسب با آگاهی خود تغییر دهد، وضعیّتی که خود باید آنرا بیافریند.»[5]

در مورد واژه‌ی هستی نیز باید گفت که این کلمه

و........

بقیه در ادامه مطلب

 اطعام برای تكریم عزادار است اما نحوه خدمت رسانی با شأن این مجالس سازگار نیست. نبود فرصت كافی و امكانات لازم همچنین مدیریت ضعیف برای پذیرایی از عزادار، نوعی بی‌نظمی و حرص و ولع را ناخواسته تزریق می‌كند. این گونه اطعام به تكریم انسان‌ها لطمه می‌زند. ضمن بهره‌مند شدن از سفره امام ـ علیه السّلام ـ باید به گونه‌ای عمل كرد كه آسیبی به شخصیت عزادار وارد نشود. علاوه بر آن این گونه پذیرایی فرهنگ جامعه را به سوی اسراف، آلوده سازی محیط، ایجاد ناهنجاری‌های اجتماعی سوق داده و باید مدیران هیئات فكری برای این نقیصه نمایند.
از نكات مهم پیرامون این مجالس كه باید مورد دقت قرار ‌گیرد نحوه اطعام عزاداران است.
اصولاً اطعام در این ایام بسیار با ارزش قلمداد شده است.
اطعام به عزاداران در زمان پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و به دستور ایشان انجام می‌گرفت. در تاریخ آمده است كه به عزاداران كربلا نیز اطعام می‌دادند. این سنت نیكو در زمان ما نیز با اهتمام در حال انجام گرفتن است. اما مهم شیوه ارائه این خدمات است. اگر شیوه اطعام همین روشی است كه همه می‌دانند قطعاً دچار یك آسیب‌هایی است كه نباید از آن غافل شد.
اطعام برای تكریم عزادار است اما نحوه خدمت رسانی با شأن این مجالس سازگار نیست. نبود فرصت كافی و امكانات لازم همچنین مدیریت ضعیف برای پذیرایی از عزادار، نوعی بی‌نظمی و حرص و ولع را ناخواسته تزریق می‌كند. این گونه اطعام به تكریم انسان‌ها لطمه می‌زند. ضمن بهره‌مند شدن از سفره امام ـ علیه السّلام ـ باید به گونه‌ای عمل كرد كه آسیبی به شخصیت عزادار وارد نشود. علاوه بر آن این گونه پذیرایی فرهنگ جامعه را به سوی اسراف، آلوده سازی محیط، ایجاد ناهنجاری‌های اجتماعی سوق داده و باید مدیران هیئات فكری برای این نقیصه نمایند.
 بعد از این مقدمه به طرح چند پرسش و پاسخ در باب عزاداری می پردازیم:
آیةالله صافی(دام ظله):
سوال: سینه‌زنی، زنجیرزنی و یا به سر و صورت كوبیدن در خلال عزاداری، به طوری‌كه موجب صدمه، مثلاً مجروح‌ شدن و یا سرخ ‌شدن می‌شود، چه حكمی دارد؟
جواب: اگر صدمه معتد به (قابل اعتنا) نباشد اشكال ندارد.
 آیةالله سیستانی(دام ظله):
سوال: آیا در مجالس عزاداری، ناله و شیون بلند سر دادن و محکم به سر و صورت و دست کوبیدن جایز است؟
جواب: اشکال ندارد.
 آیةالله صافی(دام ظله):
سوال: سینه‌زنی به صورتی‌ كه دور می‌چرخند و جست و خیز دارند، چه حكمی دارد؟
جواب: اشكال ندارد ولی مواظب باشید وقار عزاداری مخدوش نشود.
آیة الله جوادی آملی(دام ظله):
سوال: گفتن ذكرهایى مثل خداى من حسین است، چه ‏حكمى دارد؟
جواب: باید ترك شود.
 آیةالله صافی(دام ظله):
سوال: در مراسم سینه زدن، در آوردن لباس در صورتی كه معرض تحریك باشد چه حكمی دارد؟
جواب: اگر معرض تحریك باشد اشكال دارد و بهتر است با لباس عزاداری شود.
 آیة الله خامنه ای(دام ظله):
سوال: آیا سوراخ كردن گوشت بدن و قفل زدن و وزنه آویزان كردن به بهانه عزادارى براى امام حسین (علیه السلام) جایز است؟
جواب: چنین اعمالى كه موجب وهن مذهب در انظار عموم است صورت شرعى ندارد .
 آیة الله مکارم شیرازی(دام ظله):
سۆال: حضور در مجالس عزاى امام حسین (علیه السلام) در محرّم چه حكمى دارد؟ مستحب است یا واجب؟
جواب: حضور در این مجالس مستحب است; ولى اگر مردم به مقدار لازم حاضر نشوند حضور در این مجالس واجب كفایى است.
 آیة الله مکارم شیرازی(دام ظله):
سۆال: اگر حضور عدّه اى در هیئت، سبب اخلال در امر تعظیم شعائر اسلامى گشته، و باعث هتك حرمت مجالس ائمّه اطهار (علیهم السلام) گردد، آیا براى مسئولین هیئت حق بیرون انداختن و یا حق ممانعت از ورود این افراد محفوظ است؟
جواب: حتّى الامكان نباید كسى را از هیئت بیرون كرد; شاید تحت تاثیر واقع شود و هدایت گردد. و در صورت ضرورت باید با زبان خوب عذرشان را بخواهند.

منابع:
سایت اندیشه قم
کتاب احکام عزاداری ـ آیة الله مکارم شیرازی(مدظله)
پایگاه اطلاع رسانی مراجع عظام: صافی گلپایگانی، سیستانی، جوادی آملی(مد ظلهم)
کتاب پیرامون عزاداری عاشورا ـ سید علی خامنه ای(مد ظله)
تبیان